کاروانسرای قلعه خرگوشی

در بیابان های یزد و در نزدیکی شهر ورزنه، کاروانسرای سنگی زیبایی قرار دارد که از روزگار صفویان تا به حال پا برجا مانده است. کاروانسرای شگفت انگیزی به نام قلعه خرگوشی (Rabbits Castle) که بنای استوار و سنگی اش را باید در ۳۰ کیلومتری تالاب گاوخونی ببینید. جایی در میانه جاده قدیمی یزد- اصفهان که تا شهر عقدا و تا شهر ورزنه حدود 60 کیلومتر فاصله دارد.

این قلعه شاه عباسی تک تک خشتهایش با دستان پینه بسته کارگران ندوشنی زده شده و در کوره ای در ندوشن که هنوز هم بقایای آن باقی است پخته شده است. با مشقت و با وسایل حمل و نقل بیش از 400 سال پیش به آن نقطه که مرز بین ندوشن و ورزنه بوده حمل شده است.

کاروانسرای قلعه خرگوشی یکی از مهم ترین کاروانسراهای دوره صفوی

بنای این کاروانسرا (رباط) را به زمان حکومت شاه‌عباس صفوی نسبت می دهند. در واقع، قلعه خرگوشی یکی از همان ۹۹۹ کاروانسرایی است که به دستور شاه‌ عباس در مسیرهای اصلی آن زمان ساخته شده است.

اگر گذارتان به این کاروانسرا بیفتد، می بینید که تمام این بنای ۸۰×۸۰ متری از سنگ گرانیت و آجر ساخته شده است. حتی صفه ها، حجره هاه و اصطبل بنا هم سنگی هستند و این شاید مهم ترین دلیل استوار ماندن قلعه خرگوشی تا امروز باشد. در بیابان های این منطقه، معادن گرانیت زیادی وجود دارد و کارگران عصر صفوی، وقتی کاروانسرای قلعه خرگوشی را می ساختند از گرانیت های کوه‌های اطراف استفاده کردند.

دیواره روی پشت بام کاروانسرا 2 متر عرض دارد و سر در آن دو طبقه و طبقه دوم شاه نشین است. اگر پا به داخل رباط بگذارید، می توانید هجده صفه را ببینید که صفه بزرگ تر و صفه دیگری که در قسمت جنوبی قرار دارد، دارای محراب و نماز گاه هم هستند. در چهار گوشه رباط، چهار مدخل برای ورود به طویله دیده می شود و مخزن آب به صورت آب انبار در وسط رباط ساخته شده است

شاید جالب ترین تزئین بنا که در نگاه اول نظرتان را جلب می کند، کتیبه ای است که بر سر در ورودی نصب شده و روی آن به خط “علی رضا عباسی” خطاط معروف عصر “شاه عباس” نوشته شده است. این کتیبه، روی پانزده قطعه سنگ سبز رنگ به طول 8 متر و عرض 60 سانتی متر و در سه ضلع مدخل نصب شده است.

« امر فرمودند بانشاء این رباط بندگان نواب کامیاب کلب آستانه حضرت امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام عباس الحسینی الموسوی الصفوی بهادر خان خلد الله ملکه ، و ثواب آن به روح جد بزرگوار خود پادشاه غفران پناه فردوس بارگاه شاه طهماسب انار الله برهانه هبه فرمودند . کتبه علی رضا عباسی ۱۰۲۳

در داخل رباط، بر دست چپ بدنه دیوار ورودی، سنگ سیاه رنگی نصب شده که به خط نسخ ناپخته ای این عبارات بر آن نقر شده :
« هو الله سبحانه ؛ بسعی العبد الملک المعبود الا له اسد الله بن حسن خانه خواه ، سنه ۱۰۲۳»

بر سمت راست همین بدنه و قرینه سنگ مذکور در فوق سنگ دیگری نصب بوده است که آن را از جای خود خارج کرده اند !!!

از این رباط در تاریخ عالم آرای عباسی یاد شده است. اسکندر بیک ترکمان ذیل مقاله یازدهم از صحیفه اول به عنوان آثار خیر شاه عباس می نویسد :

” … و رباط گاوخونی و رباط دیگر در بیابان خرگوشی مابین ورزنه رودشتین اصفهان و ندوشن یزد که همیشه از بیم قطاع طریف محل خوف و خطر مترددین بود و حالا امن است …. ”

مسیرهای دسترسی به کاروانسرای قلعه خرگوشی

برای رسیدن به کاروانسرای قلعه خرگوشی می توان از مسیر ورزنه – کوه سیاه و سپس قلعه خرگوشی استفاده کرد.

مسیر دیگری نیز برای رسیدن به این کاروانسرای کویری، از شهر عقدا که در مسیر اردکان-نائین قرار دارد، جدا می‌شود و بعد از پشت سر گذاشتن روستاهای مزرعه‌نو، خلیل‌آباد و سروعلیا شما را به بیابان خرگوشی می رساند. از اینجا به بعد باید مسافتی درحدود ۲۵ کیلومتر را در کویر طی کنید تا به این کاروانسرا برسید. مسیرها از اردکان تا سرو علیا آسفالته است، ولی ازآنجا تا قلعه خرگوشی شنی است.

برای برگشت مسیر دیگری هم وجود دارد، مسیری که رباط را به سورک (نام روستایی) متصل میکرد . این راه ۲۵ کیلومتری، خاکی و شیب نسبتا زیادی دارد، از آنجا به ندوشن و از آنجا به میبد و اردکان. این مسیر حدود 100کیلومتر است.

منبع : نوشته های محسن سنایی اردكانی